“Dế Mèn phiêu lưu ký” đã trở thành người bạn tuổi thơ của nhiều thế hệ thiếu nhi Việt Nam. Chuyến phiêu lưu của chú Dế Mèn qua những câu chuyện nhân văn đã mang đến cho độc giả biết bao bài học làm người sâu sắc.
Hưởng ứng ngày Ngày sách và văn hóa đọc Việt Nam lần thứ nhất năm 2022, Chuyên mục “Mỗi tuần một câu chuyện đẹp, một cuốn sách hay, một tấm gương sáng” kết hợp cùng Thư viện trường TH Phan Chu Trinh giới thiệu đến thầy, cô giáo cùng các em học sinh tác phẩm “Dế Mèn phiêu lưu ký” của nhà văn Tô Hoài, do NXB Kim Đồng tái bản năm 2021.
Câu chuyện kể về hành trình phiêu lưu của Dế Mèn và về sau là cùng người bạn đồng hành Dế Trũi. Trên chặng đường lang bạt ấy, Dế Mèn gặp gỡ nhiều loài vật khác nhau, trải qua nhiều thử thách và cũng có thêm nhiều bài học quý báu.
Đọc câu chuyện, độc giả sẽ lạc vào một thế giới sống động với những loài vật quen thuộc nơi thôn quê như: Bác Xiến Tóc, Võ sĩ Bọ Ngựa, Ếch Cốm, Chuồn Chuồn…
Trong chuyến phiêu lưu này, Dế Mèn được biết đến là một chú dế cường tráng, khỏe mạnh với vẻ ngoài “hào nhoáng” khiến kẻ khác phải ngước nhìn nhưng lại rất bướng bỉnh và kiêu ngạo. Dưới con mắt của chú, vạn vật đều nhỏ bé và đứng dưới chân mình.
Chính vì sự kiêu ngạo ấy, Dế Mèn đã vô tình gây ra cái chết đau đớn cho người láng giềng - anh Dế Choắt. Tuy nhiên, đây chính là bước ngoặt lớn trong tâm lý, giúp Dế Mèn rút ra bài học đầu đời.
Trải qua nhiều biến cố, bị bác Xiến Tóc xén mất hai sợi râu, may mắn thoát khỏi tay của những đứa trẻ, Dế Mèn quyết định đi chu du thiên hạ và làm những việc có ý nghĩa cho đời. Từ một chàng trai kiêu căng, ngạo mạn, Dế Mèn đã từng bước vươn lên và tự điều chỉnh chính mình để trở thành người ham hiểu biết, có lòng thương người, sống chính nghĩa, thấy chuyện bất bình chẳng tha.
Trên đường đi, Dế Mèn đã cứu giúp chị Nhà Trò và giúp chị xóa bỏ hiềm khích cùng họ nhà Nhện để rồi mối quan hệ lại vui vẻ như xưa. Cũng trong chuyến hành trình đó, Dế Mèn đã kết bạn với Dế Trũi - một người bạn tốt, giỏi võ, vui tính, hai người đã cùng nhau chu du thiên hạ và có rất nhiều những kỉ niệm đẹp.
Khi Dế Mèn và Dế Trũi chu du đến Vương quốc Đầm lầy của Đại Vương Ếch Cốm và Thầy Đồ Cóc, chỉ vì sự kiêu ngạo và coi thường xung quanh mà Mèn và Trũi suýt bỏ mạng ở đây, nhưng nhờ vào tình huống này mà Mèn và Trũi lại càng yêu mến nhau hơn.
Sau khi rời Vương quốc Đầm lầy, họ đến với làng Cỏ May - một vùng đất hiếu khách và giàu tinh thần thượng võ. Tại đây, Mèn đã tranh đấu với Võ sĩ Bọ Ngựa và hai anh em được bầu làm thủ lĩnh đứng đầu làng Cỏ May. Ở làng Cỏ May, Mèn và Trũi gặp được rất nhiều người bạn tốt và họ đã giải cứu Mèn ra khỏi hầm của lão Chim Trả.
Tiếp tục chuyến phiêu lưu của mình, Mèn và Trũi đến với Vương quốc Kiến. Họ nhà kiến tuy nhỏ bé nhưng vô cùng đoàn kết và rất tốt bụng. Tại Vương quốc Kiến, Dế Mèn đã làm được một việc có ý nghĩa, đó là kêu gọi các loài vật kết tình anh em, giúp thế giới loài vật trở nên đoàn kết và yêu thương nhau hơn.
Sau chuyến phiêu lưu đầy đầy ắp những kỉ niệm, Mèn và Trũi trở về quê hương nghỉ ngơi, thăm lại người thân và tiếp tục dự tính cho những chuyến đi mới.
Mỗi chặng đường Dế Mèn đi qua, mỗi vùng đất Dế Mèn đặt chân đến, mỗi loài vật Dế Mèn chạm mặt, đều trở thành một tư tưởng giáo dục hay một giá trị nhân văn mà Tô Hoài muốn gửi gắm. Bằng sự quan sát tỉ mỉ, lựa chọn kĩ lưỡng, nhà văn đưa vào trang sách của mình những chi tiết, đặc điểm tiêu biểu nhất của giống loài. Và tất cả những sự lựa chọn miêu tả ấy đều phù hợp với cái nhìn ngây thơ, trong trẻo của trẻ em cùng đam mê khám phá. Lúc này, “Dế Mèn phiêu lưu ký” hiện lên như một cuốn sách khoa học, một cuốn sách sinh học, cung cấp cho độc giả những tri thức về thế giới loài vật. Tô Hoài bằng những kiến thức phong phú của một nhà động vật học, nhà côn trùng học đã khéo léo biến tác phẩm của mình trở thành một điểm giao thoa giữa khoa học và nghệ thuật, giữa giải trí và giáo dục. Sử dụng những hình tượng cụ thể trong hiện thực bên ngoài để tái tạo lại thành những biểu tượng nghệ thuật thể hiện một thứ hiện thực khác - con người.
“Dế Mèn phiêu lưu ký” thấm đẫm tình yêu thương, ca ngợi lý tưởng hòa bình và tình bạn cao đẹp. Cuộc phiêu lưu của Dế Mèn không chỉ đơn giản là tác phẩm dành cho thiếu nhi, mà hơn hết chúng đều chứa đựng một thông điệp ý nghĩa lớn đến tất cả mọi người, đó là tình đoàn kết, khao khát cho sự hòa bình và nghị lực phi thường trước mọi khó khăn. Chỉ với một nhân vật chú dế nhỏ bé, nhưng tác giả lại muốn truyền tải rất nhiều bài học đến con người, do đó rất đáng để chúng ta suy ngẫm.
